ضحی (شهیدمحمودرضابیضائی)

تفسیر سوره عبس

آیات 1تا 10

☀️سیمای سوره عبس
این سوره چهل و دو آیه دارد و در مکه نازل شده است.
نام سوره از اولین آیه این سوره گرفته شده و به معنای چهره در هم کشیدن است.
گرچه شأن نزول آیات اولیه این سوره برخورد نامناسبی است که با یک فرد نابینا صورت گرفته اما محور مطالب آن همانند دیگر سوره های مکی معاد و حوادث تکان دهنده قیامت و سرنوشت مؤمنان و کافران در آن روز است.
بیان گوشه ای از نعمت های خداوند به انسان و کفران و ناسپاسی او در برابر این نعمت ها بخشی دیگر از آیات این سوره را تشکیل می دهد.
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ «عَبَسَ وَتَوَلَّى؛ چهره در هم کشيد و روي برتافت…»(1)« أَنْ جَاءَهُ الْأَعْمَى؛از اينکه نابينايي به سراغ او آمده بود!»(2)« وَمَا يدْرِيكَ لَعَلَّهُ يزَّكَّى؛تو چه مي‌داني شايد او پاکي و تقوا پيشه کند،»(3)« أَوْ يذَّكَّرُ فَتَنْفَعَهُ الذِّكْرَى ؛يا متذکر گردد و اين تذکر به حال او مفيد باشد!»(4)« أَمَّا مَنِ اسْتَغْنَى ؛ اما آن کس که توانگر است،»(5) « فَأَنْتَ لَهُ تَصَدَّى ؛ تو به او روي مي‌آوري»(6)«وَمَا عَلَيكَ أَلَّا يزَّكَّى؛در حالي که اگر او خود را پاک نسازد، چيزي بر تو نيست!»(7)« وَأَمَّا مَنْ جَاءَكَ يسْعَى(عبس/8)؛اما کسي که به سراغ تو مي‌آيد و کوشش مي‌کند،»(8)« وَهُوَ يخْشَى؛ و از خدا ترسان است،»(9)« فَأَنْتَ عَنْهُ تَلَهَّى ؛تو از او غافل مي‌شوي!»(10)
☀️نکته ها:
بر اساس روایات اهل سنت شخصی به نام عبد الله بن مکتوم که فردی نابینا بود به مجلس پیامبر(ص) وارد شد در حالی که آن حضرت با بزرگان قریش همچون ابوجهل و عتبه جلسه داشت و آنان را به اسلام دعوت می کرد او که نابینا بود و حاضران را نمی دید مکرر از پیامبر(ص) می خواست تا قرآن بخواند تا او حفظ کند . لذا نوعی ناراحتی و کراهت در چهره پیامبر(ص) ظاهر شد در اینجا بود که آیات اولیه سوره عبس نازل شد و آن حضرت را مورد عتاب قرار داد.
البته در آیات مورد بحث دلالت روشنی بر اینکه شخص عبوس کننده پیامبر(ص) بوده است وجود ندارد و روایات اهل سنت آن را مطرح کرده است. اما در روایتی از امام صادق(ع) رسیده، این آیات در شأن مردی از بنی امیه نازل شده که در محضر پیامبر(ص) بوده که در هنگام ورود این مکتوم چهره در هم کشیده است و روی بگرداند(المیزان)
مرحوم سید مرتضی در کتاب متشابه القرآن روایات اهل سنت را مردود دانسته و با استناد به دیگر آیات قرآن می فرماید:
خداوند اخلاق پیامبر(ص) را ستوده و درباره او فرموده است: (إنکَ لِعَلی خُلقٍ عظیم)(قلم:4) تو دارای اخلاق نیکو و بزرگوارانه هستی و در دو مورد آن حضرت را به تواضع در برابر مؤمنان سفارش نموده است. « وَاخْفِضْ جَنَاحَكَ لِلْمُؤْمِنِينَ»(الحجر/88) «وَاخْفِضْ جَنَاحَكَ لِمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ»(الشعراء/215) علاوه بر آنکه اگر پیامبر(ص) چنین اخلاقی داشت براساس آیات دیگر قرآن اصولا در تبلیغ توفیقی نداشت. چنانکه خداوند به پیامبرش می فرماید:« وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ»(آل عمران،159) اگر تند خو و خشن بودی مردم از اطراف تو پراکنده می شدند
*ده آیه انتقاد به خاطر چهره در هم کشیدن و عبوس کردن در برابر نابینایی که برای خنده و ترشرویی فرقی ندارد، نشان دهنده حساسیت اسلام در برخورد با طبقه محروم است.
*مراد از «استغنی» یا بی نیازی مالی است که باعث می شود شخص خود را برتر از دیگران بداند و یا بی نیازی از ارشاد و هدایت است که شخص، دیگران را گمراه و منحرف ببیند. البته جمع میان هر دو نیز ممکن است یعنی شخص در اثر ثروت زیاد گرفتار غرور شده و به سخن حق دیگران گوش فرا ندهد.
?تفسیر حجت الاسلام قرائتی، ج10، جزء 30، ص 383و 384??☀️☀️??☀️☀️??